MÜSİAD KIRSAL KALKINMA VE TARIMIN GELECEĞİ

SAYFA 53 Triploid Bitkilerin Elde Edilmesi Eşeyli üreyen diploid bir bitkide endosperm triploidtir. Uygun gelişme dönemindeki endospermler in vitro koşullarda kültür edilerek triploid bitkiler elde edilebilmektedir. Triploid bitkiler steril olup elma, muz, greyfurt ve karpuz gibi meyvelerde bu durum çekirdek oluşmamasına neden olur. Çekirdeksiz meyveler meyvenin yenilebilirliğini artırdığı için arzu edilir. Bu tip meyveler örneğin karpuzda tetraploid ve diploid bitkilerin melezlenmesi ile elde edilir. Endosperm kültürü günümüzde çekirdeksiz meyve elde edilmesinde alternatif bir yöntemi oluşturur. Diğer taraftan, kavak gibi kerestesinden yararlanılan ağaçlarda triploidlerin kâğıt hamuru yapımı için diploid ve tetraploidlere göre daha uygun olduğu saptanmıştır. Doku Kültüründe Ortaya Çıkan Somaklonal Varyasyonun Islah Programlarında Kullanılması Doku kültürü süreci aynı zamanda mutagenik bir olaydır. Yanı bitki doku ve hücrelerindemutasyonlara neden olabilir. In vitro çoğaltma ve gen aktarılması çalışmalarında söz konusu mutasyon arzu edilmeyen bir durumdur. Ancak bu mutasyonlar ıslah programlarında yeni varyasyon kaynağı olarak kullanılabilir. In vitro kültürde ortaya çıkan somaklonal varyasyondan ıslah programlarında yararlanmak için büyük çabalar harcanmaktadır. Ancak bugün bu konuda erişilen düzey henüz yeterli düzeyde değildir. Çünkü henüz in vitro kültürde ortaya çıkan varyasyonu hücre düzeyinde selekte etmek için uygun seleksiyon yöntemleri ortaya konamamıştır. Bu nedenle somaklonal varyasyonun bitki ıslahında kullanılması bilinen mutasyon ıslahına göre bir avantaj sağlamamaktadır. Bununla beraber bugün özellikle bazı hastalıkların toksinlerine karşı in vitro seleksiyon yöntemleri geliştirilmiş ve bitki ıslahı programlarında kullanılmaya başlanmıştır. Örneğin kolza bitkisinde Phoma lingam patojenine, yoncada Verticullum sp. ’ye, patateste Alternaria solani, Phytophthora infesta, Fusarium oxysporum, Erwinia caratovora , şeker kamışında Fiji virüsü ve Helminthosporium sacchari ’ye buğdayda Septoria nodorum ve mısır bitkisinde Helminthosporium maydis ’e karşı dayanıklı bitkiler in vitro seleksiyon yoluyla selekte edilebilmiştir (Hatipoğlu, 2008). Ayrıca yüksek kuru madde içeren domates bitkisi in vitro seleksiyon yoluyla selekte edilmiş ve çeşit olarak tescil ettirilmiştir. Stres faktörü tanımlandığı ve in vitro koşullarda uygulanabildiği takdirde tüm stres faktörleri için in vitro seleksiyon yapmak mümkündür. Bugüne kadar yapılan araştırmalarda hastalık toksinleri yanında herbisitlere ve tuza dayanıklılık yönünde in vitro seleksiyon gerçekleştirilebilmiştir. Gen Kaynaklarının Muhafazasında Doku Kültürü Tekniklerinden Yararlanılması Yüksek verimli, biyotik ve abiyotik stres faktörlerine toleranslı kültür bitkisi çeşitlerinin geliştirilebilmesi için ıslah programlarında kullanılacak genetik materyalin toplanması ve bunların uygun biçimde muhafaza edilerek gereksinim duyulduğunda kullanıma hazır bekletilmesi gerekir. Dünyanın farklı bölgelerinden orijin alan endemik birçok bitki türü günümüzde olumsuz çevre koşulları altında kalabileceği gibi ıslahçılar açısından faydalı genetik özelliklere sahip birçok bitki türü hâlâ doğada teşhis edilmek üzere bulunuyor olabilir. Bu yüzden mümkün olduğu kadar çok miktarda bitkisel gen kaynağının gen bankalarında depolanması arzu edilmektedir. Genetik materyal aslında doğal olarak bulundukları çevrede saklanmalıdır. Fakat bu tip saklama şekli çok zor, iş gücü gerektiren ve zaman alıcı bir metottur. Bu tip genetik materyalin muhafazası için in vitro kültür yöntemleri önemli olup gen ve tohumbankalarına alternatif bir saklama şeklidir. Bazı durumlarda çok küçük bitki dokusu veya hücresi oldukça düşük sıcaklıklarda (-196°C) çok uzun süre canlı olarak saklanabilir. Bu teknik ‘cryopreservation’ ya da ‘dondurarak saklama’ yöntemi olarak isimlendirilir. Bu yöntemin optimum olarak kullanılabilmesi için bitki doku kültürünün in vitro soğukta muhafazasını takiben tam bitki oluşumuna olanak sağlayacak yöntemin geliştirilmesi gerekmektedir. KIRSAL KALKINMA VE TARIMIN GELECEĞI RAPORU - 2021